تیمم

در هفت مورد به جاى وضو و غسل باید تیمم کرد:

اول از موارد تیمم:

آنکه تهیه آب به قدر وضو یا غسل ممکن نباشد.

648 اگر انسان در آبادى باشد، باید براى تهیه آب وضو و غسل بقدرى جستجو کند که از پیدا شدن آن ناامید شود. و اگر در بیابان باشد، چنانچه زمین آن پست و بلند است و یا به واسطه درخت و مانند آن، عبور در آن زمین مشکل است، باید در هر یک از چهار طرف به اندازه پرتاب یک تیر قدیمى که با کمان پرتاب مى‏کردند در جستجوى آب برود. و اگر زمین آن این طور نیست، باید در هر طرف به اندازه پرتاب دو تیر جستجو نماید.

649 اگر بعضى از چهار طرف هموار و بعضى دیگر پست و بلند یا عبور در آن مشکل باشد، در طرفى که هموار است به اندازه پرتاب دو تیر و در طرفى که این طور نیست به اندازه پرتاب یک تیر جستجو کند.

650 در هر طرفى که یقین دارد آب نیست، در آن طرف جستجو لازم نیست.

651 کسى که وقت نماز او تنگ نیست و براى تهیه آب وقت دارد اگر یقین دارد در محلى دورتر از مقدارى که باید جستجو کند آب هست در صورتى که مانعى نباشد و مشقت هم نداشته باشد باید براى تهیه آب برود و اگر گمان دارد آب هست رفتن به آن محل لازم نیست ولى اگر اطمینان داشته باشد بنابر احتیاط واجب باید براى تهیه آب به آن محل برود.

652 لازم نیست‏خود انسان در جستجوى آب برود، بلکه مى‏تواند کسى را که به‏گفته او اطمینان دارد بفرستد. و در این صورت اگر یک نفر از طرف چند نفر برود،کافى است.

653 اگر احتمال دهد که داخل بار سفر خود یا در منزل یا در قافله آب هست باید بقدرى جستجو نماید که به نبودن آب یقین کند یا از پیدا کردن آن ناامید شود.

654 اگر پیش از وقت نماز جستجو نماید و آب پیدا نکند و تا وقت نماز همان جا بماند، لازم نیست که دوباره در جستجوى آب برود.

655 اگر بعد از داخل شدن وقت نماز جستجو کند و آب پیدا نکند و تا وقت نماز دیگر در همانجا بماند، جستجو لازم نیست.

656 اگر از درنده بترسد یا جستجوى آب به قدرى سخت باشد که نتواند تحمل کند یا وقت نماز به قدرى تنگ باشد که هیچ نتواند جستجو کند، جستجو لازم نیست. ولى اگر بتواند مقدارى جستجو کند، به همان مقدار جستجو لازم است. و اگر از دزد بر جان یا مال خودش بترسد، نباید در جستجوى آب برود. ولى اگر مالى که احتمال مى‏دهد از بین برود، به حسب حال او قابل اعتنا نباشد و ترس دیگرى هم نداشته باشد، جستجوى آب واجب است.

657 اگر در جستجوى آب نرود تا وقت نماز تنگ شود، معصیت کرده ولى نمازش با تیمم صحیح است.

658 کسى که یقین دارد آب پیدا نمى‏کند، چنانچه دنبال آب نرود و با تیمم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد که اگر جستجو مى‏کرد آب پیدا مى‏شد، نمازش باطل است.

659 اگر بعد از جستجو آب پیدا نکند و با تیمم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد در جایى که جستجو کرده آب بوده، نماز او صحیح است.

660 اگر بعد از داخل شدن وقت نماز وضو داشته باشد و بداند که اگر وضوى خود را باطل کند، نمى‏تواند وضو بگیرد، چنانچه بتواند بدون ضرر و مشقت وضوى خود را نگهدارد، نباید آن را باطل نماید. و همچنین است اگر بداند یا دو شاهد عادل خبر دهند که تهیه آب براى او ممکن نیست. بلکه اگر احتمال صحیح عقلایى هم بدهد، احتیاط واجب آن است که وضوى خود را باطل نکند.

661 اگر پیش از وقت نماز وضو داشته باشد و بداند یا احتمال عقلایى دهد یا دو شاهد عادل خبر دهند که اگر وضوى خود را باطل کند، تهیه آب براى او ممکن نیست، چنانچه بتواند بدون ضرر و مشقت وضوى خود را نگهدارد، احتیاط واجب آن است که آن را باطل نکند.

662 کسى که فقط به مقدار وضو یا به مقدار غسل آب دارد، اگر بداند یا دو شاهد عادل خبر دهند که اگر آن را بریزد آب پیدا نمى‏کند، چنانچه وقت نماز داخل شده باشد، ریختن آن حرام است. و احتیاط واجب آن است که پیش از وقت نماز هم آن را نریزد، بلکه خالى از قوت نیست. و هرگاه احتمال عقلایى هم بدهد که اگر آب را بریزد دیگر آب پیدا نمى‏کند، احتیاط واجب آن است که پیش از وقت نماز هم آب را نریزد.

663 کسى که مى‏داند یا دو شاهد عادل خبر دهد که آب پیدا نمى‏کند، اگر بعداز داخل شدن وقت نماز وضوى خود را باطل کند یا آبى که دارد بریزد، معصیت کرده ولى نمازش با تیمم صحیح است. اگر چه احتیاط مستحب آن است که قضاى آن نماز را بخواند.

دوم از موارد تیمم

664 اگر به واسطه پیرى یا ترس از دزد و جانور و مانند اینها یا نداشتن وسیله‏اى که آب از چاه بکشد، دسترسى به آب نداشته باشد، باید تیمم کند. و همچنین است اگر تهیه کردن آب یا استعمال آن به قدرى مشقت داشته باشد که مردم تحمل آن را نکنند.

665 اگر براى کشیدن آب از چاه دلو و ریسمان و مانند اینها لازم دارد و مجبور است بخرد یا کرایه نماید، اگر چه قیمت آن چند برابر معمول باشد، باید تهیه کند. و همچنین است اگر آب را به چندین برابر قیمتش بفروشند. ولى اگر تهیه آنها به قدرى پول مى‏خواهد که نسبت به حال او آن مقدار ضرر دارد، واجب نیست تهیه نماید.

666 اگر ناچار شود که براى تهیه آب قرض کند، باید قرض نماید. ولى کسى که مى‏داند یا گمان دارد که نمى‏تواند قرض خود را بدهد، واجب نیست قرض کند.

667 اگر کندن چاه مشقت ندارد، به احتیاط واجب باید براى تهیه آب،چاه بکند.

668 اگر کسى مقدارى آب بى‏منت به او ببخشد، باید قبول کند.

سوم از موارد تیمم

669 اگر از استعمال آب بر جان خود بترسد یا بترسد که به واسطه استعمال آن،مرض یا عیبى در او پیدا شود یا مرضش طول بکشد یا شدت کند یا به سختى معالجه شود، باید تیمم نماید. ولى اگر آب گرم براى او ضرر ندارد، باید با آب گرم وضو بگیرد یا غسل کند.

670 لازم نیست‏یقین کند که آب براى او ضرر دارد، بلکه اگر احتمال ضرر بدهد، چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد و از آن احتمال ترس براى او پیدا شود، باید تیمم کند.

671 کسى که مبتلا به درد چشم است و آب براى او ضرر دارد، باید تیمم نماید.

672 اگر به واسطه یقین یا ترس ضرر تیمم کند و پیش از نماز بفهمد که آب برایش ضرر ندارد، تیمم او باطل است. و اگر بعد از نماز بفهمد، نمازش صحیح است.

673 کسى که مى‏داند آب برایش ضرر ندارد، چنانچه غسل کند یا وضو بگیرد و بعد بفهمد که آب براى او ضرر داشته، وضو و غسل او صحیح است.

چهارم از موارد تیمم

674 هرگاه بترسد که اگر آب را به مصرف وضو یا غسل برساند، خود او یا عیال و اولاد او، یا رفیقش و کسانى که با او مربوطند مانند نوکر و کلفت از تشنگى بمیرند یا مریض شوند یا به قدرى تشنه شوند که تحمل آن مشقت دارد، باید به‏جاى وضو و غسل، تیمم نماید. و نیز اگر بترسد حیوانى که مانند اسب و قاطر معمولا براى خوردن سرش را نمى‏برند، از تشنگى تلف شود، باید آب را به آن بدهد و تیمم نماید، اگر چه حیوان مال خودش نباشد. و همچنین است اگر کسى که حفظ جان او واجب است به طورى تشنه باشد که اگر انسان آب را به او ندهد، تلف شود.

675 اگر غیر از آب پاکى که براى وضو یا غسل دارد آب نجسى هم به مقدار آشامیدن خود و کسانى که با او مربوطند داشته باشد، باید آب پاک را براى آشامیدن بگذارد و با تیمم نماز بخواند. ولى چنانچه آب را براى حیوانش بخواهد، باید آب نجس را به آن بدهد و با آب پاک وضو و غسل را انجام دهد.

پنجم از موارد تیمم

676 کسى که بدن یا لباسش نجس است و کمى آب دارد که اگر با آن وضو بگیردیا غسل کند براى آب کشیدن بدن یا لباس او نمى‏ماند، باید بدن یا لباس را آب بکشد و با تیمم نماز بخواند. ولى اگر چیزى نداشته باشد که بر آن تیمم کند،باید آب را به مصرف وضو یا غسل برساند و با بدن یا لباس نجس نماز بخواند.

ششم از موارد تیمم

677 اگر غیر از آب یا ظرفى که استعمال آن حرام است آب یا ظرف دیگرى ندارد مثلا آب یا ظرفش غصبى است و غیر از آن آب و ظرف دیگرى ندارد، باید به جاى وضو و غسل، تیمم کند.

هفتم از موارد تیمم

678 هرگاه وقت به قدرى تنگ باشد که اگر وضو بگیرد یا غسل کند، تمام نماز یا مقدارى از آن بعد از وقت‏خوانده مى‏شود، باید تیمم کند.

679 اگر عمدا نماز را به قدرى تاخیر بیندازد که وقت وضو یا غسل نداشته باشد معصیت کرده، ولى نماز او با تیمم صحیح است. اگر چه احتیاط مستحب آن است‏که قضاى آن نماز را بخواند.

680 کسى که شک دارد که اگر وضو بگیرد یا غسل کند وقت براى نماز او مى‏ماند یا نه، باید تیمم کند.

681 کسى که به واسطه تنگى وقت تیمم کرده، چنانچه بعد از نماز آبى که داشته از دستش برود، اگر چه تیمم خود را نشکسته باشد، در صورتى که وظیفه‏اش تیمم باشد، باید دوباره تیمم نماید.

682 کسى که آب دارد اگر به واسطه تنگى وقت با تیمم مشغول نماز شود و در بین نماز آبى که داشته از دستش برود، براى نمازهاى بعد مى‏تواند با همان تیمم نماز بخواند.

683 اگر انسانى به قدرى وقت دارد که مى‏تواند وضو بگیرد یا غسل کند و نماز را بدون کارهاى مستحبى آن مثل اقامه و قنوت بخواند، باید غسل کند یا وضو بگیرد و نماز را بدون کارهاى مستحبى آن به جا آورد. بلکه اگر به اندازه سوره هم وقت ندارد، باید غسل کند یا وضو بگیرد و نماز را بدون سوره بخواند.

چیزهایى که تیمم به آنها صحیح است

684 تیمم به خاک و ریگ و کلوخ و سنگ اگر پاک باشند، صحیح است. وبه گل پخته مثل آجر و کوزه نیز صحیح است.

685 تیمم بر سنگ گچ و سنگ آهک و سنگ مرمر سیاه و سایر اقسام سنگها صحیح است. ولى تیمم به جواهر مثل سنگ عقیق و فیروزه باطل مى‏باشد. و احتیاط واجب آن است که با بودن خاک یا چیز دیگرى که تیمم به آن صحیح است، به گچ و آهک پخته هم تیمم نکند. و اگر دسترسى به خاک و مانند آن ندارد و امر دایر است بین گچ یا آهک پخته، و بین غبار یا گل، باید به احتیاط واجب جمع کند بین تیمم به هر دو.

686 اگر خاک و ریگ و کلوخ و سنگ پیدا نشود، باید به گرد و غبارى که روى فرش و لباس و مانند اینهاست، تیمم نماید. و اگر غبار در لاى لباس و فرش باشد، تیمم به آن صحیح نیست، مگر آن که اول دست بزند تا روى آن، غبار آلوده شود، بعد تیمم کند. و چنانچه گرد پیدا نشود، باید به گل تیمم کند.و اگر گل هم پیدا نشود، احتیاط مستحب آن است که نماز را بدون تیمم بخواند،و بنابر احتیاط بعدا قضاى آن را بجا آورد.

687 اگر بتواند با تکاندن فرش و مانند آن خاک تهیه کند، تیمم به گرد باطل است. و اگر بتواند گل را خشک کند و از آن خاک تهیه نماید، تیمم به گل باطل مى‏باشد.

688 کسى که آب ندارد، اگر برف یا یخ داشته باشد، چنانچه ممکن است باید آن را آب کند و با آن وضو بگیرد یا غسل نماید. و اگر ممکن نیست و چیزى هم که تیمم به آن صحیح است ندارد، احتیاط مستحب آن است که نماز را بدون وضو و تیمم بخواند، و بنابر احتیاط واجب بعدا قضا کند.

689 اگر با خاک و ریگ، چیزى مانند کاه که تیمم به آن باطل است مخلوط شود،نمى‏تواند به آن تیمم کند. ولى اگر آن چیز به قدرى کم باشد که در خاک یا ریگ از بین رفته حساب شود، تیمم به آن خاک و ریگ صحیح است.

690 اگر چیزى ندارد که بر آن تیمم کند، چنانچه ممکن است باید به خریدن و مانند آن تهیه نماید.

691 تیمم به دیوار گلى صحیح است. و احتیاط مستحب آن است که با بودن زمین یا خاک خشک، به زمین یا خاک نمناک تیمم نکند.

5 احوط این است که تیمم کند و نمازش را در وقت بخواند و بعد قضاى آن

693 اگر یقین داشته باشد که تیمم به چیزى صحیح است و به آن تیمم نماید، بعد بفهمد تیمم به آن باطل بوده، نمازهایى را که با آن تیمم خوانده، باید دوباره بخواند.

694 چیزى که بر آن تیمم مى‏کند، باید غصبى نباشد.

695 تیمم در فضاى غصبى باطل نیست. پس اگر در ملک خود دستها را به زمین بزند و بى‏اجازه داخل ملک دیگرى شود و دستها را به پیشانى بکشد، تیمم او باطل نمى‏شود.

696 اگر نداند محل تیمم غصبى است و یا فراموش کرده باشد، تیمم او صحیح است، اگر چه فراموش کننده، خود غاصب باشد.

697 کسى که در جاى غصبى حبس است، اگر آب و خاک او غصبى است، باید با تیمم نماز بخواند.

698 مستحب است چیزى که بر آن تیمم مى‏کند، گردى داشته باشد که به دست بماند. و بعد از زدن دست بر آن، مستحب است دست را بتکاند که گرد آن بریزد.

699 تیمم به زمین گود و خاک جاده و زمین شوره زار که نمک روى آن را نگرفته، مکروه است. واگر نمک روى آن را گرفته باشد، باطل است.

دستور تیمم

700 در تیمم چهار چیز واجب است: اول: نیت. دوم: زدن کف دو دست با هم بر چیزى که تیمم به آن صحیح است. سوم: کشیدن کف هر دو دست به تمام پیشانى و دو طرف آن از جایى که موى سر مى‏روید تا ابروها و بالاى بینى، و بنابر احتیاط واجب باید دستها روى ابروها هم کشیده شود. چهارم: کشیدن کف دست چپ به تمام پشت دست راست و بعد از آن کشیدن کف دست راست به تمام پشت دست چپ.

701 تیمم بدل از غسل و بدل از وضو با هم فرقى ندارند.

احکام تیمم

702 اگر مختصرى از پیشانى و پشت دستها را هم مسح نکند، تیمم باطل است، چه عمدا مسح نکند یا مساله را نداند یا فراموش کرده باشد. ولى دقت زیاد هم لازم نیست و همین قدر که بگویند تمام

703 براى آنکه یقین کند تمام پشت دست را مسح کرده، باید مقدارى بالاتراز مچ را هم مسح نماید. ولى مسح بین انگشتان لازم نیست.

704 پیشانى و پشت دستها را باید از بالا به پایین مسح نماید و کارهاى آن را باید پشت‏سر هم بجا آورد و اگر بین آنها به قدرى فاصله دهد که نگویند تیمم مى‏کند، باطل است.

705 در موقع نیت باید معین کند که تیمم او بدل از غسل است‏یا بدل از وضو. و اگر بدل از غسل باشد، باید آن غسل را معین نماید. و چنانچه اشتباها به‏جاى بدل از وضو، بدل از غسل، یا به جاى بدل از غسل، بدل از وضو، نیت کند یا مثلا در تیمم بدل از غسل جنابت، نیت تیمم بدل از غسل مس میت نماید، تیمم او باطل است.

706 در تیمم باید پیشانى و کف دستها و پشت دستها پاک باشد، و اگر کف دست نجس باشد و نتواند آن را آب بکشد، باید به همان کف دست نجس تیمم کند.

707 انسان باید براى تیمم انگشتر را از دست بیرون آورد. و اگر در پیشانى یا پشت دستها یا در کف دستها مانعى باشد، مثلا چیزى به آنها چسبیده باشد، بایدبرطرف نماید.

708 اگر پیشانى یا پشت دستها زخم است و پارچه یا چیز دیگرى را که بر آن بسته، نمى‏تواند باز کند، باید دست را روى آن بکشد. و نیز اگر کف دست زخم باشدو پارچه یا چیز دیگرى را که بر آن بسته نتواند باز کند، باید دست را با همان پارچه به چیزى که تیمم به آن صحیح است بزند و به پیشانى و پشت دستها بکشد.

709 اگر پیشانى و پشت دستها مو داشته باشد، اشکال ندارد. ولى اگر موى سر روى پیشانى آمده باشد، باید آن را عقب بزند.

710 اگر احتمال دهد که در پیشانى و کف دستها یا پشت دستها مانعى هست، چنانچه احتمال او در نظر مردم به جا باشد، باید جستجو نماید تا یقین یا اطمینان پیدا کند که مانعى نیست.

711 اگر وظیفه او تیمم است و نمى‏تواند تیمم کند، باید نایب بگیرد. و کسى که نایب مى‏شود، باید او را با دست‏خود او تیمم دهد. و اگر ممکن نباشد،باید نایب دست‏خود را به چیزى که تیمم به آن صحیح است بزند و به پیشانى و پشت دستهاى او بکشد.

712 اگر بعد از آنکه وارد تیمم شد شک کند که قسمت پیش از آن را فراموش کرده یا نه، اعتنا نکند و تیمم او صحیح است. و نیز اگر بعد از به جا آوردن هر جزء شک کند که درست به جا آورده یا نه، اعتنا نکند و تیمم او صحیح است.

713 اگر بعد از مسح دست چپ شک کند که درست تیمم کرده یا نه، تیمم او صحیح است.

714 کسى که وظیفه‏اش تیمم است، بنابر احتیاط واجب نباید پیش از وقت نماز براى نماز تیمم کند. ولى اگر براى کار واجب دیگر یا مستحبى تیمم کند و تا وقت نماز عذر او باقى باشد، مى‏تواند با همان تیمم نماز بخواند.

715 کسى که وظیفه‏اش تیمم است، اگر بداند تا آخر وقت عذر او باقى مى‏ماند، در وسعت وقت مى‏تواند با تیمم نماز بخواند. ولى اگر بداند که تا آخر وقت عذر او برطرف مى‏شود، باید صبر کند و با وضو یا غسل نماز بخواند یا در تنگى وقت با تیمم نماز را بجا آورد.

716 کسى که نمى‏تواند وضو بگیرد یا غسل کند، مى‏تواند نمازهاى قضاى خود را با تیمم بخواند، هر چند احتمال بدهد که به زودى عذر او برطرف مى‏شود. ولى در صورت علم به زوال عذر تا پیش از ضیق شدن وقت باید منتظر بماند.

717 کسى که نمى‏تواند وضو بگیرد یا غسل کند، جایز است نمازهاى مستحبى را که مثل نافله‏هاى شبانه روز وقت معین دارد با تیمم بخواند، حتى در اول وقت. به شرط آنکه علم به زوال عذر تا آخر وقت نداشته باشد.

718 کسى که احتیاطا باید غسل جبیره‏اى و تیمم نماید، مثلا جراحتى در پشت او است، اگر بعد از غسل و تیمم نماز بخواند و بعداز نماز حدث اصغرى از او سر زند، مثلا بول کند براى نمازهاى بعد باید وضو بگیرد.

719 اگر به واسطه نداشتن آب یا عذر دیگرى تیمم کند، بعد از برطرف شدن عذر،تیمم او باطل مى‏شود.

720 چیزهایى که وضو را باطل مى‏کند، تیمم بدل از وضو را هم باطل مى‏کند. و چیزهایى که غسل را باطل مى‏نماید، تیمم بدل از غسل را هم باطل مى‏نماید.

721 کسى که نمى‏تواند غسل کند، اگر چند غسل بر او واجب باشد، احتیاط واجب آن است که بدل هر یک از آنها یک تیمم نماید.

722 کسى که نمى‏تواند غسل کند، اگر بخواهد عملى را که براى آن غسل واجب است انجام دهد، باید بدل از غسل تیمم نماید. و اگر نتواند وضو بگیرد و بخواهد عملى را که براى آن وضو واجب است انجام دهد، باید بدل از وضو تیمم نماید.

723 اگر بدل از غسل جنابت تیمم کند، لازم نیست براى نماز وضو بگیرد. ولى اگر بدل از غسلهاى دیگر تیمم کند، باید وضو بگیرد. و اگر نتواند وضو بگیرد،باید تیمم دیگرى هم بدل از وضو بنماید.

724 اگر بدل از غسل تیمم کند و بعد کارى که وضو را باطل مى‏کند براى او پیش آید، چنانچه براى نمازهاى بعد نتواند غسل کند، باید وضو بگیرد. واگر نمى‏تواند وضو بگیرد، باید بدل از وضو تیمم نماید.

725 کسى که وظیفه‏اش آن است که بدل از وضو و بدل از غسل تیمم کند، همین دو تیمم کفایت مى‏کند و تیمم دیگرى لازم نیست.

726 کسى که وظیفه‏اش تیمم است، اگر براى کارى تیمم کند، تا تیمم و عذر او باقى است، کارهایى را که باید با وضو یا غسل انجام داد، مى‏تواند به جا آورد. ولى اگر با داشتن آب براى نماز میت‏یا خوابیدن تیمم کرده، فقط کارى را که براى آن تیمم نموده مى‏تواند انجام دهد. و در مورد تیمم به خاطر تنگى وقت، به احتیاط واجب سایر غایات را انجام ندهد.

727 در چند مورد مستحب است نمازهایى را که انسان با تیمم خوانده، دوباره بخواند: اول: آنکه از استعمال آب ترس داشته و عمدا خود را جنب کرده و با تیمم نماز خوانده است. دوم: آنکه مى‏دانسته یا گمان داشته که آب پیدا نمى‏کند و عمدا خود را جنب کرده و با تیمم نماز خوانده است. سوم: آنکه تا آخر وقت عمدا در جستجوى آب نرود و با تیمم نماز بخواند و بعد بفهمد که اگر جستجو مى‏کرد، آب پیدا مى‏شد. چهارم: آنکه عمدا نماز را تاخیر انداخته و در آخر وقت با تیمم نماز خوانده است. پنجم: آنکه مى‏دانسته یا گمان داشته که آب پیدا نمى‏شود و آبى را که داشته ریخته است.